суббота, 28 февраля 2015 г.

ШАРҲИ ҲИКОЯТИ «СЕ МОҲӢ ВА САЙЁДОН» ّАЗ «МАСНАВӢ»

ПАЙРАНГ:
Се моҳӣ дар як обгир (ҳавз) зиндагӣ мекарданд. Рӯзе сайёдон омада, моҳиҳоро мебинанд ва машварат мекунанд, ки фардо тӯр оварда, инҳоро сайд мекунем. Моҳии аввал, ки оқилу таҷрибанок буд, ба ҳеҷ кас чизе нагуфта, аз обгир баромада, ба баҳр рафта ҷойгир шуд ва бо ҳамин ҷони худро аз чанги сайёдон халос кард. Моҳии дуввум, ки нимоқил буд, дид, ки сайёдон ба кори сайд шурӯъ менамоянд, беҳтарин роҳи раҳоиро ба ҳоли мурда шабеҳ кардани худ донист. Вақте сайёде онро ба тӯр мегирад, мепиндорад, ки моҳии мурда аст, бо таассуфи ин ки хеле калон будааст, бар ӯ туф карда, аз баҳраш мегузарад. Моҳӣ аз ин кори сайёд хурсанд худро ғалтон-ғалтон ба баҳр мерасонад ва дар амон мемонад. Моҳии саввум, ки ғофил буд, баъди ба дом андохтани сайёдон ба ҷунбуҷӯл даромад, худро ба ҳар тараф мезад, аммо касе ба додаш намерасид. Ба умеди пухтупаз ӯро бурда, ба рӯи тобаи тафсон гузоштанд. Аммо ин моҳии ғофил баъди ба дом афтодан назди худ аҳд кард, ки минбаъд ҳеҷ гоҳ дар ин гуна обгирҳо ватан намесозад. Ҳол он ки аллакай дер шуда буд.

ТАЛҚИН:
Ҳикояти мазкур аз чанд ҷиҳат қобили аҳамият аст. Якум, муаллиф як ҳикояти «Калила ва Димна»-ро мисли дигар ҳикоятҳои ин асар ба тариқи зебо ба хонанда ҳавола мекунад, дар ҳоле ки чанд ҳикояти дигар дар дохили он нақл шудааст. Дуввум, масоили баҳсталаби таълимиро дар ҳошияи ҳикоят баён медорад. Саввум, ба ҷуз ин ба масоили иҷтимоӣ низ даст зада, аз ҳар ҷониб муаммоҳои зиндагии иҷтимоӣ ва нобаробарии фикрии мардумро баррасӣ менамояд.
Моҳии оқил рамзи муршид, инсони комил аст, ки ба мақоли «Илоҷи воҷеа пеш аз вуҷӯъ бояд кард» амал намуда, худро аз дасти Шайтон ва макру ҳилаи ӯ халос мекунад. Зеро Шайтон ҳамеша дар пайи одамон аст, ки дили онҳоро сайд намуда, ба тӯри худ андозад ва бо ҳамин то қиёмат гумроҳ гарданд. Моҳии нимоқил шахсе аст, ки ба пешвову ҳодие ниёз дорад. Чоҳро медонад, аммо тариқи аз чоҳ гузаштанро касе бояд ба ӯ омӯзонад. Соддатар карда гӯем, шогирде, ки ба тарбияи устод эҳтиёҷманд аст. Чун мебинад, ки роҳи раҳоӣ аз обгири танги муҳит берун омадан аст, худро ба мурдагон шабеҳ карда, ба қавли Пайғамбар (с.а.в.) амал менамояд ва бо ин равиш, ки равияи хосагон аст, ба наҷот мерасад.
Чунонки худи муаллиф меоварад:
Дигаре, ки нимоқил омад ӯ,
Оқилеро дидаи худ донад ӯ.

Моҳии ғофил касе аст, ки дар банди тааллуқоти моддӣ ва ҳавову ҳавас монда, аз олами руҳонӣ бехабар аст ва намедонад, ки рӯзе сайёди дину имон ҳама дороияшро аз ӯ меситонад. Ба ҷиҳати беиттилоӣ аз олами ботин ва надонистани баҳри нопайдоканори маънавият, ки мақоми арвоҳ он ҷо мебошад, дар тӯри нафс гирифтор мешавад. Аммо «тири аз камон баромада»ро баргардондан амри маҳол аст. Инсони ғофил ягона чизе, ки дар даст дорад, пушаймонӣ аст, ки чаро дар обгир маскан гирифт. Дигар мехоҳад, ки ин кор такрор нашавад, аммо «Бар гузашта ҳасрат овардан хатост»-мегӯяд Мавлавӣ.
Марги пеш аз марг амн аст, эй фато,
Инчунин фармуд моро Мустафо.

Мавлавӣ барои тақвияти ин ҳадиси Мустафо (с.а.в.) дар дафтари аввали «Маснавӣ» ҳикояти «Тӯтӣ ва бозаргон»-ро меоварад, ки тӯтӣ баъди худро ба мурда вонамуд кардан аз қафас озод мешавад. Вобаста ба ин мавзӯъ Азизиддин Насафӣ дар китоби «Инсони комил» меоварад: «Бидон, ки анбиё ва авлиёро пеш аз мавти табиӣ мавти дигар ҳаст. Аз ҷиҳати он ки ишон ба мавти иродӣ пеш аз марги табиӣ мемиранд ... ва аз мартабаи илмуляқин ба мартабаи айнуляқин мерасанд.»(саҳ. 48)
Мавлавӣ пеш аз оғози достон хислати ин ашхосро тафсир мекунад ва фикрҳои худро дар хусуси онҳо иброз медорад. Аз ҷумла, шахси оқилро «раҳнамои қофила» медонад. Зеро ӯ барои инсонҳо ҳукми чашмро дорад, ки бидуни ӯ сафеду сиёҳ, савобу гуноҳ, шабу рӯз, пастиву баландиро аз ҳамдигар ҷудо карда наметавонанд.
Инсонҳои зирак аз гирдоби ташвиш ва буҳрон зуд берун меоянд. Зеро ба ақли худ такя намуда, роҳи ҳалли муамморо пайдо хоҳанд кард.
Обгир дар ин ҷо ба маънии русто низ меояд, ки ҷои тангу тор ва дар панҷаи ҷаҳолату хурофот гирифтор аст, дарё тамсили шаҳр, ки макони илму дониш буда, боиси пешрафти тафаккур мегардад. Сайёдон аҳли ҷаҳлу хурофотанд, ки барои аз дасти онҳо раҳо шудан соҳиби дониши қавӣ ва фаросати баланд бояд буд.

Хусрав САЪДУЛЛОҲ.

Комментариев нет:

Отправить комментарий